«گنجینه گلها»، بزرگترین گنجینه میراث صوتی به انتخاب یونسکو
روز ۲۷ اکتبر، برابر با پنجم آبان ماه، به ابتکار سازمان یونسکو، نهاد آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، به عنوان روز جهانی پاسداشت میراث صوتی ـ تصویری برگزیده شده است. یونسکو می‌گوید هر چند دیرزمانی نیست که توانمند به ثبت صدا و تصویر شده‌ایم، اما بار‌ها و بار‌ها، خواسته یا ناخواسته، بسیاری از آنها نابود شده‌اند. این روز جهانی برای یادآوری اهمیت پاسداشت و حفظ این میراث است.
یونسکو و شرکت آمریکایی اَپِل، مجموعه موسیقی ایرانی «گنجینه گلها» را بزرگترین گنجینه میراث صوتی دانسته‌اند. گنجینه گلها مجموعه‌ای است بی‌بدیل از هزاران ساعت موسیقی در قالب مجموعه‌هایی با عناوین، به ترتیب زمانی، «گل‌های جاویدان»، «گل‌های رنگارنگ»، «برگ سبز»، «گل‌های صحرایی»، «یک شاخه گل»، «گلچین هفته»، «تک‌نوازان» و «صد سال موسیقی ایران».
در واقع، «برنامه گلها» نام زنجیره برنامه‌های موسیقی ایرانی بود که از سال ۱۳۳۴ تا اواخر دهه ۱۳۵۰ از رادیو تهران (بعدها رادیو ایران) پخش می‌شد.
پخش برنامه گلها در آغاز با نام «گل‌های رنگارنگ» به ابتکار داوود پیرنیا در رادیو تهران آغاز شد و در بیش از بیست سالی که پخش آن ادامه داشت، با استفبال دوستداران موسیقی ایرانی روبه‌رو شد.
برنامه‌های دیگری نیز به نام‌های «گل‌های جاویدان»، «یک شاخه گل»، «برگ سبز»، «گل‌های صحرایی» پس از سال۱۳۳۴ به این مجموعه افزوده شدند. پس از کناره‌گیری پیرنیا از فعالیت در رادیو، برنامه دیگری با نام «گل‌های تازه» نیز با ساختار و شیوه‌ای همانند دوره پیرنیا پخش می‌شد.
تاریخچه برنامه فاخر «گلها» و سرگذشت پایه‌گذار آن
فروردین سال 1335 بود که نخستین برنامه «گل‌های جاویدان» از رادیو ایران با شعری از حافظ، «سلامی چو بوی خوش آشنایی» آغاز و به مدت ده دقیقه پخش شد. خاطره برنامه «گل‌های جاویدان» هنوز هم از ذهن علاقه‌مندان به شعر و موسیقی پاک نشده و با وجود آن که سال‌ها از هنگام پخش آن در رادیو می‌گذرد، هنوز هم الگوی بسیاری از برنامه‌های این‌چنین است.
زنده‌یاد داوود پیرنیا، پایه‌گذار این برنامه، موسیقی‌دان نبود؛ او حقوق‌دان، پایه‌گذار و مؤسس کانون وکلا در ایران بود. مادرش دختر علاء‌الدوله، از رجال بزرگ دوره قاجار بود و به دلیل گرایش‌ها و اعتقادات مذهبی پدرش، اجازه حضور در عرصه موسیقی را نیافت. او که در خانواده‌ای اهل سیاست به دنیا آمده بود و شغل‌های دولتی داشت، وقتی در سال 1325 به رادیو منتقل شد، برنامه گلها را پایه گذاشت. برنامه گلها در آغاز بیشتر خواندن شعر با همراهی یک ساز بود که بعدها اندک‌اندک به آواز و موسیقی تبدیل شد.
داوود پیرنیا در سال 1280 خورشیدی چشم به جهان گشود. او که فرزند نخست میرزا حسن پیرنیا (مشیرالدوله) بود، تحصیلات مقدماتی را در تهران و تحصیلات عالیه را در سوییس به پایان برد و پس از آن به خدمت وزارت دادگستری درآمد.
در سال 1325 خورشیدی هنگامی که احمد قوام (قوام‌السلطنه) نخست‌وزیر شد، او را مدیر کل بازرسی نخست‌وزیری کرد و پس از چند ماه معاون نخست‌وزیر شد.
داوود پیرنیا که به هنگام حضور در سوییس برای تحصیل در رشته حقوق، نواختن پیانو را فراگرفته بود، پس از سقوط دولت قوام، از کارهای دولتی کناره گرفت و با میراث سرشاری که از پدر به او رسیده بود، به مطالعه در زمینه موسیقی ایران پرداخت و به گردآوری نواها و آهنگ‌های ریشه‌دار ایرانی پرداخت. سپس برنامه موسیقی گلها را برای رادیو تهیه کرد. او در این برنامه از بهترین نوازندگان، خوانندگان و آهنگسازان عصر خود بهره جست.
علیرضا میرعلی‌نقی، پژوهشگر و رویدادنگار حوزه موسیقی، درباره پیرنیا می‌گوید: «پیرنیا به اعتبار نام پدرش که مردی خوشنام بود، در محافل و مجامع سیاسی و ادبی رفت‌وآمد داشت و با بیشتر اشخاص نامدار و نویسندگان و موسیقی‌دانان دوره خود دوست بود.»
برنامه گلها با حضور هنرمندان بزرگی همچون ابوالحسن صبا و غلامحسین بنان آغاز شد. این برنامه در میان دیگر برنامه‌های موسیقی رادیو هواداران پروپاقرص فراوانی داشت. میرعلی‌نقی درباره این برنامه می‌گوید: «بسیاری از هنرمندان موسیقی معتقد بودند که پیرنیا که هنرمندی در زمینه موسیقی نیست و پیشینه‌ای در این هنر ندارد، نباید مسئول برنامه گلها باشد. اما واقعیت این است که او بسیار خوب از عهده این کار برآمد و در گلها از هنر هنرمندان مطرحی بهره گرفت. در صورتی که سال‌ها بعد که برنامه توسط دیگران اداره می‌شد، پای هنرمندان متوسط هم به آن باز شد.»
او این برنامه را از معتبرترین برنامه‌های موسیقی تاریخ رادیو و تلویزیون می‌داند: «در این برنامه، شاعران گوناگون، از رودکی تا شاعران معاصر دوران معرفی می‌شدند. بسیاری از هنرمندان جوان آن دوره به واسطه اجراهایی که در گلها داشتند، در جامعه شناخته شدند. مثلاً استاد علی تجویدی را کسی پیش از آن که به این برنامه بپیوندد، نمی‌شناخت.»
پیرنیا سال 44 از برنامه گلها کنار رفت و در تاریخ یازدهم آبان سال 1350 در سن 73سالگی در تهران درگذشت. او را باید بنیادگذار برنامه‌های موسیقی «گل‌های رنگارنگ»، «گل‌های جاویدان»، «یک شاخه گل»، «گل‌های صحرایی» و «برگ سبز» دانست. برنامه‌های او تحولی در موسیقی رادیو به وجود آورد.
نخستین برنامه‌های ویژه کودکان رادیو هم از کارها و ابتکارات او به شمار می‌آیند. او همچنین مبدع به‌کارگیری کودکان در اجرای برنامه‌های ویژه خودشان بود و نخستین بار پسر خردسال خود را به گویندگی این قبیل برنامه‌ها گماشت.
او دستی هم بر قلم داشت و گاهی مقالاتی می‌نوشت. آثار او در برخی نشریات سال‌های 1330و 1340 منتشر شده‌اند.
بیشتر کسانی که در برنامه گلها حضور داشتند، از چهره‌های موفق و نام‌آشنای موسیقی معاصر ایران به شمار می‌آیند. حضور بزرگانی همچون جلیل شهناز، فرامرز پایور، محمدرضا شجریان، حبیب‌الله بدیعی، همایون خرم، فرهاد فخرالدینی، هوشنگ ظریف، فرهنگ شریف، محمود محمودی خوانساری، غلامحسین بنان و... اعتبار این برنامه را چندین برابر کرده است.
گلها در سال‌های پس از درگذشت پیرنیا نیز ادامه داشت و راهی برای ورود هنرمندان نوگرا به عرصه هنر شد. پس از او برنامه به همت محمود میرنقیبی و سپس هوشنگ ابتهاج (شاعر معاصر، با تخلص «سایه») پیگیری شد. میرعلی‌نقی می‌افزاید: «در آغاز همه برنامه از موسیقی‌های سنتی ایرانی تشکیل می‌شد، اما کم‌کم با ورود شکل‌های مدرن و نویی از هنر موسیقی، گونه‌ای از هنر و موسیقی با تلفیق موسیقی کلاسیک ایرانی و کلاسیک غربی پدید آمد که بسیار هم شنیدنی و زیبا بود. در سال‌های آخر، حتی موسیقی‌های جاز هم از این برنامه پخش می‌شد، که البته این موسیقی‌ها هم از گونه موسیق‌های جدی، باوقار و فاخر موسیقی ایران بودند.»
گنجینه صد سال موسیقی ایرانی، بر روی یک آی‌پاد
فرزند، عروس و نوه زنده‌یاد داوود پیرنیا در اقدامی ابتکاری، مجموعه ارزشمند تمامی برنامه‌های «گلها» را در یک آی‌پاد گرد آورده‌اند، چون معتقدند: «تصویر و صوت انسانی، مثل خود انسان به صورت فیزیکی، ازمیان‌رفتنی است. منتها باید در این روزگار سعی همه ما بر این باشد که هر آن چه که به عنوان هنر انسانی به شمار می‌رود را به طور زنده‌تری نگاه داریم.»
منصوره پیرنیا، عروس زنده‌یاد داوود پیرنیا می‌گوید: «دلیل این که شرکت اپل یا یونسکو معتقدند این بزرگترین گنجینه و میراث صوتی است، این است که هنرمندان هر کدام‌شان فقط آنچه را خودشان دارند، جمع‌آوری می‌کنند و هیچ‌کدام از آنها موفق نشده‌اند مثل ما بیش از ۱۵۵۰ برنامه گلها، یعنی برنامه‌هایی بین نیم ساعت تا یک ساعت، و بعد از آن برنامه صد سال موسیقی ایران را شامل آوازهای دوران قاجار تا کنون، یک جا جمع کنند. نکته مهم این است که ما همه این‌ها را جمع‌آوری کرده بودیم، پالایش کرده بودیم، مرتب‌شان کرده بودیم، مثل یک کاسه قدیمی آنتیک که تکه‌تکه‌اش اینجا و آن‌جا پخش شده بود، آنها را جمع کرده بودیم؛ اما ظرفی نداشتیم که این مظروف به این عظمت را در آن جای بدهیم. یعنی ما فقط صاحب این مجموعه بودیم، مثل بسیاری از مجموعه‌داران دیگر که فقط خودشان صاحب یک گنجینه هستند. دل‌مان نمی‌خواست که آنها فقط در اختیار ما و خانواده پیرنیا باشد. در این موقعیت بود که بخت بزرگی به ما رو کرد، و آن، تولید آی‌پاد کلاسیک از سوی شرکت اَپل بود.»
منصوره پیرنیا می‌افزاید: «این آی‌پاد ۱۶۰ گیگابایت ظرفیت دارد و همچون یک قالی تبریز یا کاشی‌کاری اصفهان که شما بدهید نام‌تان را روی آن ببافند، و همه هنرمندان به‌نام روی این قالی یا کاشی‌کاری کار کرده باشند، ما تمام این مجموعه را روی این آی‌پاد ریختیم. به این ترتیب، مجموعه بسیار کاملی از هنرهای هنرمندان ایرانی از موسیقی‌دانان گرفته تا شعرا و اندیشمندان، یکجا گردآوری شده و در دسترس است. این نخستین مجموعه پرارزش و بزرگی به شمار می‌رود که با بهره‌گیری از تازه‌‌ترین ابزار تکنولوژیک ساخته انسان، یعنی آی‌پاد، حفظ و در یک جا ماندگار شده است.»
فایل برنامه یادبود گلها و داوود پیرنیا را از اینجا می‌توانید دریافت کنید:
http://www.4shared.com/get/lSHo60Cl/yadboode_golha-pirniya_35omin_.html
منابع: ویکیپدیا ، وبگاه هنر و موسیقی ایران ، کوچه
